Het leed van Gertrud Expositie over het Anholter Pandschap van de Heerlijkheid Bredevoort

Expositie over het Anholter Pandschap van de Heerlijkheid Bredevoort (door: Leo van der Linde). Op woensdag 11 juli vond een informatiebijeenkomst plaats in het VVV-agentschap op de Markt in Bredevoort. Hans de Graaf, voorzitter van Bredevoorts Belang, gaf informatie over de expositie van het Anholter Pandschap van de Heerlijkheid Bredevoort. Op 11 augustus wordt deze expositie geopend in 'Boek op 't Zand' in Bredevoort. Het is nog niet bekend wie precies de expositie gaat openen. Wellicht de Fürst Salm zu Salm (Schloss Anholt). Veel materiaal over het Anholter Pandschap is immers afkomstig uit het archief van Schloss Anholt.

Over dit tijdperk vertelde Hans de Graaf het volgende:

Het was onbegonnen werk. De Anholtse Pandvrouwe van Bredevoort Gertrud von Milendonck (1552-1612) stond er alleen voor. De 80 jarige oorlog (1568-1648) was in alle hevigheid uitgebroken. Plunderingen, de ontvolking van het platteland, honger en de dood teisterden de Heerlijkheid Bredevoort. Bij de Heerlijkheid hoorden, behalve het stadje, ook de dorpen Winterswijk, Aalten en Dinxperlo. Het gebied was sinds 1326 langzaam maar zeker aan de invloed van Münster onttrokken en feitelijk Gelders geworden. De Gelderse hertogen, met een grote behoefte aan geld, verpandden de Heerlijkheid aan edelen die wel brood zagen in het gewin uit het gebied. Het is dit jaar 550 jaar geleden dat het Anholter Pandschap begon. Het is ook 500 jaar geleden dat het eindigde. Bredevoort was dus een goed beleggingsobject. Een pandschap kon men kopen. De koper genoot o.a. een groot deel van de inkomsten van de talrijke boerderijen die bij het Huis (kasteel) Bredevoort hoorden. Ook de inkomsten van de Aaltense watermolen waren belangrijk. In 1562 werd Dietrich van Bronckhorst-Batenburg, Heer van Anholt, de nieuwe pandheer van Bredevoort. Daarvoor had hij in onze munt omgerekend maar liefst € 1.750.000,- betaald aan Gelre. De situatie echter in de Heerlijkheid was bij de inspectie na de koop beduidend minder florissant dan aan de koper was voorgespiegeld. De Aaltense watermolen was een ruïne, de boekhouding en afspraken over de afdrachten door de boeren onoverzichtelijk. Dietrich had een kat in de zak gekocht. In 1568 brak de 80 jarige oorlog uit. In volle hevigheid teisterde die Bredevoort. De strategisch gelegen vesting in het moeras was aantrekkelijk voor het Spaanse gezag maar ook voor de Geuzen. Dietrich van Bronckhorst-Batenburg, Heer van Anholt en Pandheer van Bredevoort was Spaansgezind. Maar om niet tussen wal en schip te geraken in de hevige strijd probeerde hij een neutrale positie voor Bredevoort te verwerven en deed hij steeds een beroep op zijn rechten als Pandheer van de stad en het omliggende gebied. Jakob, Dietrichs zoon, was legeraanvoerder in Spaanse dienst. In 1576 was hij getrouwd met Gertrud von Milendonck. Drie kinderen werden er geboren. In september 1582 lag het Spaanse leger voor Lochem. Jakob schreef daar zijn laatste brief aan zijn vrouw. Die brief beschrijft de gruwelijkheden van de oorlog, maar eindigt met de hoop elkaar weer snel in de armen te kunnen sluiten. Jakob sneuvelde echter door een kogelwond in zijn zijde. In het kasteel van Bredevoort stierf hij. De schoonvader van de weduwe Gertrud was ziek en oud. Gertrud stond alleen voor het bestuur in een onbeschrijfelijke bloedige tijd. Haar nagelaten kasboeken en haar brieven getuigen van een eenzame, maar ook gelovige vrouw. In de barre omstandigheden verarmde zij, kon zelfs de studie van haar kinderen niet meer betalen, bedelde om geld bij de inwoners van de Heerlijkheid en ondervond tegenwerking van de landadel in de Heerlijkheid Bredevoort. De edelen meenden dat zij in hun oude rechten gekortwiekt werden en dat de Pandvrouwe verkeerde mensen op sleutelposten benoemde. Met de verovering van Bredevoort door Prins Maurits in oktober 1597 kwam ook het einde van het Anholter Pandschap in zicht. Bredevoort zou enige tijd later als Oranjestad verder gaan. Maurits wilde graag de steden in het oosten behouden, zodat Holland vanuit het oosten beschermd zou zijn. In 1612 werden de pandpenningen aan Gertrud terugbetaald en werd Prins Maurits Heer van Bredevoort. Gertrud von Milendonck ziek en getekend door de dagen vol rampspoed overleed op 23 november 1612. De expositie wil aan de hand van het leven van Gertrud von Milendonck de turbulente periode uit de 80 jarige oorlog schetsen. De expositie markeert tevens het Anholter Pandschap dat 500 jaar gelden eindigde en het begin van Bredevoort als Oranjestad tot op de dag van vandaag. In de titulatuur van de koningin staat ook: ‘Vrouwe van Breedevoort’. Van 11 augustus t/m 15 september is deze tweetalige expositie te zien in de expositie-zaal van het gebouw ‘Boek op ’t Zand’ ’t Zand 25 in Bredevoort.. Openingstijden: do t/m zo ’s middags van 14.00 uur tot 17.00 uur. Vanaf 16 september in het Heimathaus, Hohe Strasse 10 in Anholt (openingstijden: www.anholt-heimatverein.de. Verder in de Aaltense Musea in het vroege voorjaar van 2013.